Op het afgelopen NAE congres werd er een lezing gegeven door Avinash Changa van WeMakeVR. VR, virtual reality. Je weet wel, dat je met zo'n gekke bril en een koptelefoon een door een driedimensionale ruimte kan ervaren. Danwel door de computer gegenereerd of op een speciale manier gefilmd. Misschien leg je niet meteen een link tussen VR en eetstoornisherstel, maar Avinash is aanstekelijk enthousiast over de bijdrage die VR zou kunnen leveren. Het wekte mijn interesse, dus stelde ik hem een aantal vragen over dit onderwerp.

Avinash Changa is de oprichter van het bedrijf WeMakeVR, waar sinds het ontstaan van de eerste VR-bril wordt gewerkt aan het creëren van VR-ervaringen. In het Skype-gesprek dat ik met hem voer spat het enthousiasme en de passie er vanaf. Wanneer ik hem vraag of hij iets over zichzelf kan vertellen, zegt hij: "Ik heb veel weirde ideeën, soms ideeën die nog niet kunnen. Ik ben altijd op zoek naar hoe techniek daar een oplossing in kan bieden. Wat nog niet is, kan je maken!" Het geloof dat alles uiteindelijk mogelijk is, maar dat we de tools er soms nog voor moeten ontwikkelen, is op zich al iets dat ik inspirerend zou vinden als het aankomt op eetstoornisherstel; of ja, eigenlijk geldt dat wel voor alles in het leven...

Wat is Virtual Reality?

Al mijn hele leven ben ik bezig met zowel het creëren als vertellen van verhalen op wat voor manier dan ook. Ik maak films, animaties, videoclips en commercials. Toen ik in 2013 een prototype van de eerste VR-headset in handen kreeg, was ik meteen enthousiast. Als kind al was ik gek op science fiction, animatie en games. Hoe tof is het dat je daar nu werkelijk ín kan?! Dat is natuurlijk heel gaaf en leuk, maar ik was ook benieuwd naar hoe VR een rol kan spelen in het echte leven. Hoe maak je zo'n uitvinding zinnig?

Wat VR voor mij is, is het mogelijk maken van belevingen die anders niet mogelijk zouden zijn. Wat nou als je op een andere plek in de wereld zou kunnen zijn, zonder dat je er heen hoeft te vliegen? Wat als je aan tafel zou kunnen zitten met je ouders die al overleden zijn? Het is maar een begin, maar dat soort dingen kunnen heel waardevol zijn. Je kan herinneringen maken, maar ook herbeleven. Dingen ervaren die nog niet bestaan en alles wat daar tussen in zit. Een VR-ervaring kan je maken op de computer, maar je kan het ook filmen, met bijvoorbeeld acteurs. Er zijn manieren om het interactief te maken, dus het is niet alleen maar kijken. Door deze realistische weergave voelt het alsof je er daadwerkelijk bent. Je kan er alle kanten mee op. Het onmogelijke mogelijk maken. Niet alleen voor het entertainment, maar juist om er iets zinnigs mee te doen, dat interesseert mij.

Hoe draagt Virtual Reality bij aan eetstoornisherstel?

VR zou op veel verschillende manieren kunnen bijdragen aan eetstoornisherstel. Om maar een voorbeeld te noemen: Stel, je hebt een eetstoornis en binnenkort een familiefeestje. Iets waar je je van tevoren al heel angstig over voelt. Je bent onder de mensen, moet aan tafel en je ziet daar heel erg tegenop. Wat nou als je die situatie in VR alvast zou kunnen meemaken om te voelen hoe het gaat zijn? Het is een laagdrempelige en veilige manier om dit soort situaties te oefenen, zodat je op het moment zelf niet zo overrompelt wordt. Je zou jezelf via VR op verschillende situaties kunnen voorbereiden, zodat als het moment werkelijk daar is, je het al een keertje hebt meegemaakt.

Dit kan je nog een stapje verder nemen. Neem bijvoorbeeld dat je wanneer je een eetstoornis hebt, je soms de gedachten van een ander kan invullen op een negatieve manier. Je kan je heel druk maken over wat anderen misschien mdenken, terwijl het niet altijd waar is dat ze dat denken. Deze gedachten van anderen kan je ook in de VR-ervaring plaatsen, waardoor je kan ervaren dat mensen helemaal niet denken wat jij dan ook voor ze invult, maar dat ze gewoon denken: "Ik vind het fijn dat je er bent."

Een ander voorbeeld is dat je ook eens door de ogen van een ander kan kijken. Zo kan je met een VR-ervaring door de ogen van een ander naar jezelf kijken. Dit kan heel helpend zijn wanneer iemand last heeft van een vertekend lichaamsbeeld. Wat hier ook aan kan bijdragen is wanneer je samen in een virtuele kamer een 'pop' kan kneden tot hoe jij denkt dat jij eruit ziet. De ander doet dit ook bij jou. Als je de pop allebei af hebt, kan je ze over elkaar leggen, waardoor je kan zien dat een ander jou heel anders ziet dan jij jezelf ziet.

Andersom kan VR ook een rol spelen. Namelijk dat omstanders kunnen ervaren waar jij nou eigenlijk doorheen gaat. Door VR kunnen ze even door jouw ogen kijken en jouw gedachtes horen. Ze kunnen ervaren wat een eetstoornis met je doet en hoe jij naar je eigen lijf kijkt. Ervaren hoe het voor de ander is, zorgt voor meer begrip en maakt gesprekken makkelijker om te voeren. Dit zijn maar een paar voorbeelden. Er is echt van alles mogelijk, als je het maar bedenkt!

Dat met die 'pop' herken ik wel van een oefening die ik met therapie moest doen. Ik moest op een groot papier tekenen hoe groot ik dacht dat mijn omtrek was, waarna de therapeut mijn werkelijke grootte omtrok. Het was gek om dat verschil op te merken. Er zijn wel meer van dit soort oefeningen. Dat is toch hetzelfde? Hoezo zou dit niet gewoon 2D kunnen?

Het klopt dat dit soort oefeningen al bestaan. Toch is een VR-ervaring heel anders dan het kijken naar een tekening of film. Dit is echt een neurologisch verschil. Wanneer je kijkt naar een plaatje communiceert dit met je visuele cortex. Met een VR-ervaring worden er veel meer delen van de hersenen aangesproken en worden er andere verbindingen gemaakt. De verbindingen die gemaakt worden zijn dezelfde verbindingen die gemaakt worden bij het maken van herinneringen. Bij een film maak je geen herinneringen. Als je een James Bond film kijkt, herinner je je niet dat je naast hem in de auto zat. Bij VR is dat wel zo. Zelfs al weet je met je verstand dat het gecreëerd is, toch komt het veel echter binnen en werkt het fysiologisch anders. Dat is wetenschappelijk aangetoond.

Klinkt gek, maar eigenlijk ook heel logisch. Toch heb ik er nooit echt eerder van gehoord. Wordt het al gebruikt of is het nog in ontwikkeling?

Beide. Er is heel veel onderzoek gedaan naar de bruikbaarheid van VR binnen verschillende behandelingen. Uit dat onderzoek kwam dat VR een significant effect zou kunnen hebben als ondersteuning van een behandeling. Verspreid over de hele wereld wordt dit nu door een handje vol mensen toegepast en het heeft effect. Toch is het op dit moment op grotere schaal nog niet mogelijk. Het kost namelijk geld en dat is er nog niet genoeg.

Aan de andere kant is VR nog relatief nieuw, dus ik denk dat het met de tijd wel goed moet komen. Die ontwikkeling gaat namelijk behoorlijk snel. Je moet je voorstellen dat je 2 á 3 jaar geleden voor een beetje goede VR-ervaring een hele dure computer van 1500 euro nodig had en een headset van wel 600 euro. Tegenwoordig heb je headsets van 200 euro die hetzelfde doen en het zal vast nog wel goedkoper worden. Het heeft tijd nodig, maar die ontwikkeling gaat ook steeds sneller.

Zou een VR-ervaring een behandeling dan kunnen vervangen? Zo ja, loop je dan geen risico op het feit dat je steeds minder persoonlijke hulp hebt en dat alles digitaal wordt gedaan?

Zelf zou ik geen voorstander zijn van een behandeling die compleet uit VR zou bestaan. Menselijk contact is namelijk heel belangrijk. Ik ben groot fan van de mogelijkheden die VR zou kunnen bieden, maar het moet geen reden zijn om je huis niet meer uit te hoeven. Het moet juist een aanvulling zijn. VR kan menselijk contact niet vervangen. Je hebt een persoon nodig die naar jou als mens luistert en ook non-verbale communicatie op kan vangen. Een diagnose stellen bijvoorbeeld gaat om meer dan een vragenlijstje. Het gaat om jou als persoon. VR kan een tool zijn om uitdagingen laagdrempelig te maken en angsten in kleine stapjes onder ogen te komen. Ik zie het niet als een doe-het-zelf therapie of vervanging.

Wat ik me wel kan voorstellen is dat wanneer je bijvoorbeeld echt geen geld hebt voor een behandeling of als je ergens woont waar hulp niet voor handen is, een virtuele behandelkamer dan een uitkomst zou kunnen bieden, maar dan wel een mens aan de andere kant die ook een bril op heeft. Dat is weer een hele andere toepassing. Dan is het meer een communicatiemiddel zoals bijvoorbeeld dit Skype-gesprek, maar dan kom je dus weer terug op dat een VR-ervaring veel dichterbij komt dan een 2D plaatje.

Is dat wat Virtual Reality zo bijzonder en uniek maakt?

Zeker. Het is echt anders dan alle andere communicatiemiddelen en manieren om verhalen te vertellen. Het komt veel dichterbij op een laagdrempelige manier. Zo hebben we bijvoorbeeld ontdekt dat bij een goed geproduceerde VR-ervaring mensen ook warmte, kou en aanrakingen kunnen ervaren. Op kantoor hadden we een aantal mensen een VR-ervaring van een boottochtje in Amsterdam laten meemaken. Deze mensen zaten gewoon op een krukje in kantoor met een stuk plastic op hun hoofd. Toch zwaaiden ze allemaal terug wanneer iemand in de VR-ervaring naar ze zwaaide. Dat zou je bij een film nooit doen. Na afloop van de ervaring vroegen mensen waar nou eigenlijk die ventilator en dat straalkacheltje stonden. Die waren er niet. Je hersenen zijn gevoelig voor suggestie en vullen zelf de warme van het zonnetje en het briesje op het water in. Daar kan je mee aantonen wat een indruk het eigenlijk kan maken.

Interessant is dat VR ook kan werken bij pijnbestrijding. Door middel van VR kan je minder pijn hebben zonder dat je medicatie hoeft te gebruiken. Dit komt omdat je lichaam een bepaalde breedband aan indrukken heeft die het kan waarnemen. Zie het als een vierbaans snelweg. Er kunnen niet meer dan vier auto's naast elkaar rijden. Door de baan op te vullen met voldoende indrukken, is er minder ruimte voor pijn. Een VR-ervaring werkt op zo veel banen in je brein, dat het een goede afleiding van pijn kan zijn.

VR kan je ook op klinische wijze toepassen in de zorg. Bijvoorbeeld doordat je er mensen mee kan opleiden. Neem bijvoorbeeld studenten die voor chirurg leren. Met een VR-installatie kan je de vaardigheden van een persoon gemakkelijk overdragen aan duizenden leerlingen tegelijkertijd. Dat zorgt niet alleen voor lagere kosten, maar ook voor meer, betere chirurgen. Daarmee red je niet alleen mensenlevens, maar kan je ook op emotioneel gebied een hoop trauma voorkomen.

Ik bedoel hiermee maar te zeggen wat een enorme invloed het zou kunnen hebben als je het goed benut. Helaas zijn veel mensen bang voor verandering en dat zorgt voor een hoop weerstand. Het is nieuw, onbekend, dus eng. Toch vind ik dat we hier wel stappen in moeten zetten, want het is goed op heel veel gebieden.

bron foto

Zijn er ook nadelen aan Virtual Reality?

Tuurlijk. De meest belangrijke, die voor VR in het algemeen geldt, is dat er een risico ligt bij de makers van de ervaring. Als je alles wat je kan verzinnen tot leven kan brengen kan je iets moois maken, maar ook iets vreselijks. Er zijn nog niet echt morele of ethische richtlijnen voor. Wat kan wel en wat kan niet? Een ander nadeel is dat je een bril nodig hebt. Zo'n bril is zwaar, warm en zit niet lekker. Dat is een drempel voor veel mensen, maar de eerste tv's waren ook enorm, dus het is een kwestie van tijd voordat dat gebruiksvriendelijker gaat zijn. Daarnaast moet je oppassen dat het geen vlucht wordt naar een andere realiteit en dat het het menselijk contact niet gaat vervangen.

Wat het menselijk contact in de zorg betreft zou het een nadeel kunnen zijn als het financiële plaatje belangrijker wordt dan het belang de zorg die mensen nodig hebben. Bijvoorbeeld wanneer verzekeringsmaatschappijen denken geld te kunnen besparen als ze VR-ervaringen wel vergoeden en echte, menselijke zorg niet of minder. In Amerika bijvoorbeeld is het moreel besef van verzekeringsmaatschappijen soms ver te zoeken. In Nederland zit dat gelukkig wel goed, maar het risico is er natuurlijk wel… Dat zou heel zonde zijn.

Wat zou jij aanraden aan mensen die geïnteresseerd zijn in Virtual Reality op dit gebied?

Ga naar de dichtstbijzijnde zorginstelling waar je kennis kan maken met VR. VR is echt iets dat je moet ervaren voordat het kwartje valt. Als ik iets meer van iemand zou mogen vragen, iets wat ik persoonlijk tof zou vinden, zou ik zeggen naar de winkel te gaan, voor 200 euro (is minder geld dan een smartphone) een VR-headset te kopen, een kennismakings-app voor eetstoornissen te downloaden en het zelf eens te proberen. Aan de andere kant moeten we er wel voor zorgen dat er daadwerkelijk iets te downloaden is. Het liefst gratis en voor een acceptabele prijs.

Daarvoor zou ik graag een oproep willen doen aan de hulpverleners en specialisten. Als een handje vol zorginstellingen aangeeft hier in te geloven moeten ze hun krachten bundelen. Wij, van WeMakeVR, willen graag iets voor jullie maken, maar dan hebben we wel jullie kennis nodig. Als dat gebeurt kunnen we echt stappen gaan zetten. Ik heb de voorzet gedaan, maar dan moet de bal wel opgepakt worden. Mijn deur staat open!